Gan là một trong những cơ quan quan trọng nhất và làm việc chăm chỉ nhất trong cơ thể con người. Gan có nhiều nhiệm vụ quan trọng, trong đó có giải độc các chất tích tụ trong cơ thể. Gan được ví như nhà máy tổng hợp nên các chất cần thiết cho cơ thể: dự trữ đường, tổng hợp lipid, protein, các yếu tố đông máu...
Tổn thương gan do bất kì nguyên nhân gì đều có thể dẫn đến tình trạng viêm rồi sau đó xơ hóa gan. Khi xơ gan, cơ thể sẽ suy kiệt vì thiếu dưỡng chất, rối loạn đông máu, cổ trướng, giãn vỡ tĩnh mạch thực quản...lúc này các biện pháp điều trị thường ít kết quả. Một trong những nguyên nhân gây tổn thương gan thường gặp hiện nay là gan nhiễm mỡ.
Gan nhiễm mỡ được chia làm hai nhóm: gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu. Ở cả hai nhóm người ta đều nhận thấy các tế bào gan chứa đầy các hạt mỡ. Nếu không điều trị tốt sẽ dẫn đến nhiều biến chứng. Trên trang cá nhân. PGS-TS, bác sĩ Huỳnh Wynn Trần (Trung tâm y khoa Wynn Medical Center, Los Angeles, Hoa Kỳ) đã có bài viết chi tiết về căn bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, một rối loạn với tỉ lệ mắc ngày càng nhiều và liên quan nhiều đến lối sống hiện nay:
"Gan nhiễm mỡ không do rượu (Nonalcoholic fatty liver, NAFLD) là một trong những chẩn đoán mà quý vị có thể gặp khi khám bác sĩ. Đây là khái niệm chung để nói về nhiều bệnh lý xảy ra khi gan chứa nhiều mỡ. Gan nhiễm mỡ thường hay xảy ra tại các nước phương Tây, đặc biệt là xảy ra nhiều tại Hoa Kỳ, nơi có đến khoảng 25% dân số có gan bị nhiễm mỡ.
Gan là một trong những cơ quan quan trọng nhất trong cơ thể. Gan nằm ở bên dưới ngực phải, to cỡ trái banh. Nhiệm vụ chính của gan là giải độc, chuyển hóa các chất đường, protein, là nơi dự trữ đường, sản xuất protein và mật. Chúng ta không sống được nếu như gan bị hư. Ung thư di căn đến gan là một trong lý do dẫn đến tử vong vì gan không hoạt động được".
Các triệu chứng của gan nhiễm mỡ
Hình ảnh minh họa gan nhiễm mỡ của bác sĩ Huỳnh Wynn Trần.
Nguyên nhân gan nhiễm mỡ không do rượu thường do các rối loạn chuyển hóa. Ở thời gian đầu, bệnh nhân có can bị nhiễm mỡ thường không có triệu chứng gì cả. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân có gan nhiễm mỡ sẽ không sao cả, sẽ không gặp các biến chứng nguy hiểm. Khoảng 7-30% bệnh nhân có gan nhiễm mỡ tiến triển nặng hơn và bệnh nhân có thể có những triệu chứng như:
Mệt mỏi
Đau hay khó chịu vùng bụng trên bên phải
Đầy hơi và sình bụng
Ở giai đoạn muộn, khi gan nhiễm mỡ có thể thành viêm gan/xơ gan thì bệnh nhân có những triệu chứng:
Sưng phù bụng
Giãn và thấy tĩnh mạch dưới da
Bàn tay đỏ
Da và mắt vàng
Điểm nguy hiểm ở gan nhiễm mỡ là bệnh có thể dẫn đến viêm gan do nhiều mỡ (nonalcoholic steatohepatitis, NASH), dẫn đến gan bị viêm cấp tính, và dần dần dẫn đến xơ gan, và cuối cùng là suy gan dẫn đến tử vong. Đây cũng là biến chứng nguy hiểm của uống rượu nhiều dẫn đến viêm gan.
Vì sao gan chúng ta bị nhiễm mỡ?
- Các bác sĩ vẫn chưa biết lý do chính xác vì sao gan của chúng ta bị nhiễm mỡ hay tại sao người này dễ bị nhiễm mỡ hơn người khác cũng như lý do vì sao khi gan nhiễm mỡ (NAFLD) của một số bệnh nhân lại dễ dẫn đến viêm gan cấp tính do nhiễm mỡ (NASH) hơn một số bệnh nhân khác.
- Tuy nhiên, một số bệnh có thể dẫn đến gan nhiễm mỡ hay gan bị viêm cấp tính, và xơ gan:
Thừa cân hay béo phì. Lưu ý là người cân nặng bình thường vẫn có có thể bị cao mỡ trong máu và gan vẫn có thể bị nhiễm mỡ
Nhờn/kháng thuốc Insulin.
Bệnh tiểu đường và sắp tiểu đường (prediabetes).
Cao mỡ trong máu, đặc biệt là cao triglycerides.
Những bệnh trên có thể dẫn đến chuyển hóa nhiều mỡ hơn vào gan, dẫn đến quá khả năng lọc và chuyển hóa mỡ, dẫn đến tích tụ mỡ lâu dài.
Ngoài ra, các rủi ro/bệnh lý khác có thể dẫn đến gan bị nhiễm mỡ như: Bệnh chuyển hóa (metabolic syndrome), đa nang buồn trứng, ngưng thở khi ngủ, suy giáp hoặc cường giáp, bệnh về tuyến yên, bệnh nhân lớn tuổi, bệnh nhân có nhiều mỡ bụng (bụng bia)...
Cách chữa trị gan nhiễm mỡ chủ yếu là chữa bệnh lý nền
- Do bệnh lý này ít triệu chứng ở giai đoạn đầu nên BS sẽ hỏi về chế độ dinh dưỡng, cân nặng, bệnh sử gia đình, các bệnh về gan (viêm gan B/C), và cho xét nghiệm máu.
- Các xét nghiệm chẩn đoán gan nhiễm mỡ gồm xét nghiệm máu CBC, theo dõi men gan, xét nghiệm siêu vi B/C, xét nghiệm về bệnh Celiac, bệnh tiểu đường, xét nghiệm mỡ trong máu.
- Chụp hình gan để xác nhận gồm siêu âm vùng bụng (thấy mỡ trong gan). Chụp CT cũng có thể thấy gan nhiễm mỡ nhưng không thể phân biệt được viêm gan nhiễm mỡ và gan nhiễm mỡ. Kỹ thuật siêu âm Elastography cho thấy các vùng xơ cứng của gan và đo độ cứng của gan. Chụp MRI cũng có thể thấy gan nhiễm mỡ.
- Sinh thiết gan để chẩn đoán ung thư gan hay gan bị nhiễm mỡ là một thủ thuật ít thực hiện. Trong vài trường hợp, BS sẽ cần lấy một phần gan để kiểm tra dưới kính hiển vi xem các tế bào gan thế nào.
Về việc điều trị gan nhiễm mỡ, bác sĩ Huỳnh Wynn Trần cho biết: "Hiện nay chưa có thuốc nào được FDA chấp thuận để chữa trị gan bị nhiễm mỡ. Các cách chữa trị chủ yếu hiện nay là chữa trị bệnh lý nền (như cao mỡ, béo phì, tiểu đường)... Nếu quý vị chẳng may bị xơ gan do biến chứng của gan nhiễm mỡ thì ghép gan có thể là một giải pháp".
Duy trì lối sống lành mạnh là cách tốt để ngăn ngừa gan nhiễm mỡ
Theo bác sĩ Wynn Trần, các biện pháp ngăn ngừa bệnh gan nhiễm mỡ đều liên quan đến việc điều chỉnh lối sống:
- Thực hiện chế độ ăn uống cân bằng và phù hợp là quan trọng nhất, bao gồm có nhiều rau củ quả, và uống đủ nước.
- Giữ chế độ cân nặng hợp lý.
- Tập thể dục nhiều ngày trong tuần, thường là 3 lần/tuần với mỗi lần ít nhất 30 phút, đổ mồ hôi.
- Bảo vệ lá gan bằng cách không nên uống rượu và không dùng quá nhiều thuốc.
Bác sĩ nhắc nhở rằng, nếu bạn thừa cân thì nên giảm cân ngay, không nên đợi đến khi có bệnh mới bắt đầu thực hiện. Bác sĩ cũng gợi ý mọi người có thể kết hợp tập thể dục đúng cách và trị liệu giảm đau.
Bác sĩ Wynn Huỳnh Trần nhấn mạnh: "Quý vị không cần, không nên tự ý giải độc gan. Trường y khoa Johns Hopkins cũng đưa ra lời khuyên về không nên uống các chất "giải độc gan" vì các chất này (thường là thực phẩm chức năng) không có sự chấp thuận của FDA và có thể nguy hiểm đến gan của quý vị".
Xơ gan và biến chứng nguy hiểm
Bệnh gan nhiễm mỡ kéo dài có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe:
- Khi gan liên tục bị viêm vì có nhiều mỡ hay bị nhiễm trùng (virus trong trường hợp viêm gan siêu vi B/C), gan cố gắng hồi phục và lành lại sau các đợt viêm nhiễm, tuy nhiên sau mỗi lần bị viêm nhiễm, các vùng gan có những vùng sẹo (scar) lâu dài, các sẹo này sẽ thành các xơ gan. Đây là một bệnh lý cực kỳ nguy hiểm cần phải được ngăn ngừa ngay từ đầu vì chữa trị xơ gan rất khó.
- Khi gan bị xơ, chức năng lọc và điều tiết gan không còn nữa. Gan chỉ là một cơ quan xơ xác, không sản sinh được các protein quan trọng như albumin, khiến cơ thể bị sưng phù tích nước vùng bụng, hay sưng phù cổ chân. Gan bị xơ cũng không sản sinh được các protein chống đông máu nên cơ thể dễ bị xuất huyết dưới da.
- Xơ gan còn dẫn đến các biến chứng nguy hiểm khác như bị thay đổi nhận thức, lơ mơ (do các độc tố tích tụ trong máu như Ammonia không lọc ra ngoài).
- Xơ gan có thể dẫn đến ung thư gan và suy gan cấp tính, dẫn đến tử vong.
- Khoảng 5-12% bệnh nhân bị viêm gan do nhiễm mỡ có thể tiến triển đến xơ gan.
Theo PGS-TS BS Huỳnh Wynn Trần,Trung tâm y khoa Wynn Medical Center, Los Angeles, Hoa Kỳ