Đã từng đọc bài thơ “Tây Tiến” của nhà thơ Quang Dũng, không ai không muốn một lần được đến thăm khu di tích của Trung đoàn 52 Tây Tiến. Khu di tích lịch sử của Trung đoàn 52 Tây Tiến tại đồi Nà Bó, thị trấn Mộc Châu “Sơn La” là nơi lưu giữ kỷ vật về đoàn binh Tây Tiến tham gia cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954).
Tượng đài Tây Tiến - ký ức hào hùng
Di tích lịch sử lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến là điểm tập kết của bộ đội Tây Tiến từ miền xuôi lên rồi tỏa đi các mặt trận Tây Bắc, biên giới Việt - Lào. Đơn vị Tây Tiến đầu tiên là Đại đội Vệ quốc đoàn do các đồng chí Anh Đệ, Tuấn Sơn, Lam Ngọc chỉ huy đưa quân từ Hà Nội lên Mộc Châu.
Di tích Tây Tiến.
Để ghi nhớ công lao to lớn của các chiến sĩ Trung đoàn Tây Tiến, Ban liên lạc các cựu chiến binh Trung đoàn 52 Tây Tiến phối hợp với Đảng bộ, chính quyền huyện Mộc Châu xây dựng Khu lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến. Khu lưu niệm được xây dựng với tổng diện tích 1.120m², có bậc thang lên xuống với chiều dài 19m, chiều rộng 2m. Bia chính được tạo nguyên một khối đá màu đen cao 1,2m, rộng 80cm, dày 15cm. Nội dung khắc trên mặt chính của bia là trích thư của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi các chiến sĩ bộ đội Tây Tiến ngày 21/2/1947. Mặt sau của bia khắc trích đoạn bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng sáng tác năm 1948 tại Phù Lưu Chanh, cùng lời tựa: “Ngàn năm sáng mãi tấm lòng cao đẹp của đồng bào các dân tộc ở Mộc Châu đã đùm bọc các chiến sĩ Tây Tiến và cùng phối hợp chiến đấu. Đời đời nhớ ơn các gia đình ở Hà Nội, Nam Định, Ninh Bình... đã động viên con em lên đường Tây Tiến".
Năm 2013, UBND huyện Mộc Châu tiến hành trùng tu, tôn tạo di tích. Ý tưởng thiết kế được lấy theo nội dung bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng. Công trình trùng tu, tôn tạo được khánh thành ngày 20/8/2016. Di tích Bia lưu niệm Trung đoàn Tây Tiến được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh vào ngày 20/8/2016. Tháng 11/2017, di tích đã được Bộ VH-TT&DL xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia.
Khu di tích lịch sử Tây Tiến được xây dựng bằng tất cả sự kính trọng, lòng biết ơn vô hạn của đồng bào các dân tộc huyện Mộc Châu đối với những người lính nguyện đã hy sinh tuổi xuân vì độc lập tự do Tổ quốc. “Địa chỉ đỏ” này đang là nơi các đoàn đại biểu, cựu chiến binh, khách thăm quan và học sinh sinh viên trên cả nước tưởng nhớ, học hỏi, hiểu hơn về những hy sinh mất mát, ý chí kiên cường trên con đường đi làm cách mạng của những thế hệ cách mạng đã đi qua.
Một góc trưng bày trong nhà tưởng niệm.
Những câu chuyện xúc động về binh đoàn Tây Tiến
Về với di tích cách mạng, trong mỗi người luôn bồi hồi, xúc động như được ngược dòng thời gian trở về những năm tháng hào hùng trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do của dân tộc. Những vần thơ trong bài thơ “Tây Tiến” của nhà thơ Quang Dũng - chiến sĩ đoàn binh năm xưa vẫn mãi vọng dài thăm thẳm, khắc tạc vào thời gian, không gian đất trời Tây Bắc: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh/Áo bào thay chiếu, anh về đất/Sông Mã gầm lên khúc độc hành...”.
Điểm đến đầu tiên với du khách là Nhà truyền thống được thiết kế theo kiểu nhà sàn dân tộc Tây Bắc. Không gian trưng bày chia thành các phần: Không gian Đại tướng Võ Nguyên Giáp; “Tây Tiến một thời và mãi mãi” giới thiệu hình ảnh và các kỷ vật của Trung đoàn Tây Tiến xưa và nay như đèn, áo trấn thủ, giấy chứng minh của nhà thơ Quang Dũng; “Tây Tiến hào hùng và tài hoa”, là không gian tái hiện lại hình ảnh người lính Tây Tiến năm xưa.
Tấm bia ghi thư của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Qua trưng bày, du khách được chứng kiến những kỷ vật quý về đoàn binh Tây Tiến từng tham gia cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Trong số nhiều hiện vật quý có bức ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các chiến sĩ đoàn binh Tây Tiến được trang trọng gìn giữ tại đây. Hay hiện vật - bức tranh “Nuôi dấu thương binh” của họa sĩ Quang Thọ (chính trị viên Trung đoàn 52 Tây Tiến) được tác giả vẽ từ một câu chuyện có thật về tình nghĩa quân dân trong kháng chiến chống Pháp.
Theo Ban quản lý di tích lịch sử lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến, Đại tá Trần Kỳ (chiến sĩ Trung đoàn 52 Tây Tiến) đã kể lại, trong một lần hành quân đánh địch, giằng co nhiều ngày anh bạn cùng tiểu đội kiệt sức đã gục xuống vệ đường, anh chỉ tay vào túi áo ngực nói thều thào: "Trần Kỳ ơi, tớ mệt quá không đi nổi nữa rồi, nhờ cậu hãy chuyển giùm bức thư và nói với cậu mợ, tớ luôn nhớ về gia đình". Đói lả, chân tay bủn rủn tôi chỉ biết động viên đồng đội hãy cố gắng lên mà nước mắt cứ tuôn trào. May mắn thay một phụ nữ dân tộc sinh sống tại Hòa Bình địu con nhỏ đi nương gặp, chị đã lặng lẽ tháo địu đặt đứa con xuống bên đường và không ngần ngại vắt chính những giọt sữa trên cơ thể của mình để cứu sống người lính trong cơn nguy kịch. Những giọt sữa ấy thật ấm áp tình người, ấm áp tình quân dân. Bức tranh chính là sự tri ân sâu sắc của họa sĩ Quang Thọ nói riêng cũng như của Trung đoàn 52 dành tặng đồng bào Tây Bắc.
Bên cạnh những hiện vật, câu chuyện xúc động về binh đoàn Tây Tiến, du khách được hướng dẫn đi theo 52 bậc đá lên khu tưởng niệm. Những bậc đá được thiết kế có đoạn thẳng vút, có đoạn uốn lượn tượng trưng chặng đường hành quân của đoàn quân Tây Tiến năm xưa đã vượt qua những dốc cao, vực sâu vô cùng hiểm trở. 5 bức phù điêu được thiết kế xung quanh quần thể ghi lại những câu chuyện cảm động về chiến công của Trung đoàn Tây Tiến. Đài tưởng niệm nằm ở vị trí cao nhất của quần thể được thiết kế hình cụm lưỡi lê, biểu tượng cho ý chí và tinh thần quyết chiến, quyết thắng của Trung đoàn Tây Tiến. Phía trước đài tưởng niệm là hai biểu tượng gắn liền với chặng hành quân của Trung đoàn 52 Tây Tiến, đó là Thạt Luông - biểu tượng của văn hóa, tinh thần của các bộ tộc Lào gửi tặng Trung đoàn Tây Tiến và hoa lau - loài cây rừng gắn với chặng đường hành quân của người lính Tây Tiến tạo nên một không gian thơ mộng, huyền ảo của núi rừng Tây Bắc. Nằm không xa Đài tưởng niệm, Nhà bia ghi danh được thiết kế theo kiến trúc “Khải Hoàn môn”, đây là biểu tượng cho những chiến công cũng như những ước vọng về ngày chiến thắng.
Phía trước Đài tưởng niệm là không gian của Khu hoài niệm, đài vọng tưởng được thiết kế bao bọc kính trong suốt, mở ra một không gian thoáng đãng. Từ đây, du khách có thể quan sát không gian của núi rừng Tây Bắc thơ mộng, huyền bí và đầy bí ẩn cùng toàn cảnh thị trấn Mộc Châu. Đứng trên đài cao ngắm núi rừng Tây Bắc, trong lòng du khách hoài niệm về Trung đoàn Tây Tiến với những chàng trai Hà thành hào hoa, lãng mạn mà vô cùng dũng cảm, sẵn sàng hy sinh tuổi thanh xuân vì đất nước.
Phó Giám đốc Công ty CP Du lịch Pha Luông Đinh Hồng Phúc - đơn vị quản lý khu di tích cho biết, Khu di tích quốc gia - Địa điểm lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến nơi bảo tồn, giới thiệu những hiện vật, hình ảnh gắn liền với những con người, những thành tích cùng những dấu ấn của Trung đoàn Tây Tiến luôn thu hút sự quan tâm của du khách gần xa, bình quân đón trên 30.000 lượt khách mỗi năm, là “Địa chỉ đỏ” để học sinh sinh viên, cán bộ đến tham quan, học tập. Trong định hướng, Khu di tích sẽ luôn đổi mới, đẩy mạnh công tác nghiên cứu, sưu tầm, khai thác những câu chuyện gắn liền với Trung đoàn Tây Tiến, nâng cao chất lượng của đội ngũ thuyết minh, đẩy mạnh công tác truyền thông, quảng bá, kết nối cùng các công ty lữ hành để thu hút du khách đến với khu di tích, góp phần tạo một điểm đến hấp dẫn ở Cao nguyên Mộc Châu.
Vẫn còn xúc động sau khi được tham quan di tích lịch sử lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến, chị Nguyễn Thu Hiền, du khách đến từ Hà Tĩnh chia sẻ: “Tôi đã từng đọc, từng nghe rất nhiều về những câu chuyện của Trung đoàn 52 Tây Tiến, đặc biệt là qua những bài học trong sách lịch sử, qua bài giảng của thầy về bài thơ Tây Tiến. Hôm nay được đến thăm khu di tích lịch sử này khiến tôi càng cảm kích trước những hy sinh xương máu của cha ông chúng ta để giành độc lập tự do như ngày hôm nay”.