Theo đó, Viện Khảo cổ học và Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ đã tiến hành khai quật khảo cổ tại khu vực bên trong và bên ngoài của 4 cổng thành (Đông - Tây - Nam - Bắc). Diện tích khai quật: 5.000m2. Trong đó: Vị trí cổng phía Bắc 2.000m2, phía Nam 2.000m2, phía Đông 500m2, phía Tây 500m2, trong thời gian từ ngày 15/9 - 31/12/2022.
Các nhà khoa học khảo sát tại thực địa
Cuộc khai quật đã làm rõ kích thước ban đầu của các cổng thành tại di sản thành nhà Hồ. Các cửa cuốn này được xây bằng cách đắp đất thành hình vòm cửa, sau đó ghép những khối đá tảng hình thang dạng múi bưởi lên trên, sau khi ghép xong các phiến đá thì mới xử lý đất ra ngoài.
Cấu tạo ba bức tường thành Đông, Nam, Tây tương tự nhau về kích thước và kỹ thuật ghép đá, tiêu biểu nhất là tường thành phía Đông: dưới đáy là đá lót móngkích thước lớn; trên còn lại 4 đến 5 hàng đá kích thước lớn được làm nhẵn, hàng dưới to nhất lên cao nhỏ dần; phía trong là hệ thống đá và đất sét sỏi gia cố (phần thành đất gia cố phía trong).
Trong khi đá xếp thành ở tường và cổng Bắc có kích thước nhỏ hơn, mạch ghép lớn hơn, nhiều hàng đá hơn, các lớp đá ngoài không được làm nhẵn, các lớp đá trong không được ghè đẽo vuông vức. Điều này một phần do quá trình xử lý vật liệu và một phần do quá trình tu sửa nhiều lần trong giai đoạn sau.-
Các nhà khoa học thông tin tại Hội nghị
Con đường Hoàng Gia được làm rõ phần bó đá còn lại tại khu vực phía nam và phần xuất lộ rõ trong nội thành. Qua đây có thể bước đầu nhận diện diện mạo đích thực của mặt bằng Thành nhà Hồ ở khu vực cổng và tường thành, trong đó: Trục trung tâm chính là dấu tích con đường Hoàng Gia nối từ cổng Nam lên khu vực Chính điện.
Tổng thể mặt bằng kiến trúc Thành Nhà Hồ được phân bố thành nhiều lớp ngang dọc. Tất cả đều được đối xứng qua trục đường Hoàng Gia ở trung tâm. Cuộc khai quật đã có nhiều phát hiện mới đóng góp vào việc tìm hiểu cấu trúc và kỹ thuật xây dựng khu vực Cổng Thành nhà Hồ qua các thời kỳ lịch sử. Đồng thời cũng minh chứng và làm tăng thêm các giá trị nổi bật toàn cầu của khu Di sản.
Tại hội nghị, các nhà nghiên cứu khoa học, đại diện các sở, ngành liên quan đánh giá cao kết quả khai quật bước đầu khu vực bên trong và bên ngoài 4 cổng thành thuộc di sản Thành nhà Hồ. Đồng thời kiến nghị Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ căn cứ vào các khuyến nghị của UNESCO, căn cứ vào cam kết của UBND tỉnh Thanh Hoá, Luật Di sản Văn hoá để xây dựng các kế hoạch nghiên cứu bảo tồn trong các năm tiếp theo trình các cấp có thẩm quyền xem xét, phê duyệt. Trước mắt, cần xây dựng các kế hoạch bảo vệ, bảo tồn cấp bách các di tích khảo cổ nhằm phát huy một cách tốt nhất giá trị của Di sản văn hóa thế giới Thành nhà Hồ.