Ngày vui chưa từng có bao giờ
Từng nổi tiếng với tác phẩm như: Thư nhà, Cỏ non, nhà văn Hồ Phương là nhà văn quân đội đầu tiên được phong tướng. Đi qua 2 cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc nên các tác phẩm của ông hầu như đều gắn với thời kỳ oanh liệt sôi nổi ấy.
Sinh năm 1930, đúng thời điểm Cách mạng tháng Tám thành công, nhà văn Hồ Phương từng giấu gia đình, bỏ học trường Bưởi - trường học nổi tiếng lúc bấy giờ để sang học trường Phan Chu Trinh chỉ để theo các bạn tham gia hoạt động cách mạng. Đến giờ, khi nhớ về những ngày mùa thu lịch sử năm 1945, nhà văn Hồ Phương vẫn nuối tiếc vì đã không có mặt ở Hà Nội trong ngày 19/8 - ngày khởi nghĩa giành chính quyền, bởi trước đó mấy hôm, ông về Thái Bình, nơi cha ông đang làm việc. “Ngày 20/8, tôi mới về Hà Nội. Thành phố lúc đó vẫn còn nguyên không khí đông đúc, tưng bừng, náo nhiệt, còn nguyên không khí vui tươi, phấn khởi vì đã giành chính quyền thành công. Tôi còn nhớ, có anh thanh niên vui sướng quá, cởi phăng cả áo rồi lăn mình trên những đám cỏ”, nhà văn Hồ Phương bồi hồi nhớ lại.
Quảng trường Ba Đình ngày 2/9/1945. (Ảnh tư liệu)
Sau khi trở về, chuẩn bị cho mít tinh khối thanh niên, phụ nữ, ông tham gia tập hát những bài: “Du kích ca”, “Hừng đông”, “Diệt phát xít” và cùng một nhóm thanh niên tham gia biểu diễn hoạt cảnh “Đánh giặc dưới Hồ Gươm” cùng nhóm học sinh của trường Bưởi, trường Phan Chu Trinh. “Những ngày đó, khắp nơi sống trong không khí hội hè, một thứ hội hè vô cùng khác lạ. Mọi người đối xử với nhau chan chứa tình cảm. Lúc ấy, nghe tiếng gọi đồng chí, đồng bào vang lên thân thiết, thiêng liêng và xúc động vô cùng”, nhà văn Hồ Phương kể.
“Đêm trước ngày 2/9/1945, cả Hà Nội dường như không ngủ. Ai cũng háo hức vì sắp được nhìn thấy Bác Hồ, người mà trước đây mọi người mới chỉ được nghe nói, chứ mấy ai được nhìn thấy. Đến sáng ngày 2/9/1945, Hà Nội tưng bừng không khí của ngày hội lớn. Cả Hà Nội rực rỡ cờ, hoa, biểu ngữ. Từ mọi nẻo đường, hàng vạn người đổ về vườn hoa Ba Đình để dự ngày lễ thiêng liêng nhất của dân tộc. Dòng người vừa đi vừa hô vang: “Việt Nam độc lập muôn năm!”, “Ủng hộ Việt Minh!”. Khắp nơi vang lên các hát bài: “Diệt phát xít”, “Du kích ca”, “Tiến quân ca”…
Nhà văn Hồ Phương kể, cho đến tận bây giờ, ông vẫn còn nhớ như in vóc dáng, cốt cách cao quý nhưng vô cùng gần gũi của Bác Hồ khi xuất hiện trên khán đài ở Quảng trường Ba Đình ngày hôm đó. “Vì còn nhỏ, nên tôi đã len lỏi vào nơi gần nhất có thể để được nhìn Bác rõ hơn. Lúc đó, Người mặc bộ quần áo kaki, đi dép cao su vô cùng giản dị. Sau khi đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, Bác đọc lời thề: “Toàn thể nhân dân Việt Nam thà chết không chịu làm nô lệ”. Tôi cũng hô vang câu “Xin thề” theo biển người dự mít tinh hôm đó… Sau đó tôi và đám trẻ con, thiếu niên trong phố vui hơn, vì cả khu phố tôi ở (phố Lò Sũ hiện nay) nhà nào cũng làm mâm cơm cúng, hay có chút bánh kẹo thắp nén hương kính báo tổ tiên là nước mình đã được độc lập, tự do, thế nên chúng tôi được một bữa đánh chén ra trò”, nhà văn Hồ Phương vui vẻ kể lại và cho biết, chính những gì ông chứng kiến, được tham gia trong những ngày mùa thu tháng Tám, trong ngày lễ Quốc khánh 2/9/1945 đã để lại trong ông những ấn tượng vô cùng sâu sắc. Đó cũng là khởi nguồn cho ông sáng tác những tác phẩm văn học, truyện ngắn, tiểu thuyết sau này.
Người dân Thủ đô tại Quảng trường Ba Đình ngày 2/9/1945. (Ảnh tư liệu)
Câu chuyện về chiếc áo Bác mặc ngày Quốc khánh
Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quen thuộc trong bộ áo quần kaki bạc màu, cổ sờn, ve áo hơi tù. Hiện, Bảo tàng Lịch sử quốc gia vẫn lưu giữ bộ quần áo Bác Hồ đã mặc trong ngày 2/9/1945, ngày khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Theo hồ sơ hiện vật của Bảo tàng, bộ quần áo màu vàng nhạt được đặt may trong thời gian Bác ở ngôi nhà 48 Hàng Ngang. Sinh thời, cụ Hoàng Thị Minh Hồ, vợ của nhà tư sản dân tộc yêu nước Trịnh Văn Bô, nữ chủ nhân của ngôi nhà 48 Hàng Ngang lịch sử kể lại: “Bác từ chiến khu về chỉ có một đôi dép cao su nhãn hiệu con hổ trắng, chiếc quần soóc nâu, chiếc áo sơ mi ngắn tay, một chiếc can và chiếc mũ phớt bạc màu. Hàng ngày lúc 7 giờ, ông Vũ Đình Huỳnh đón Bác ra Bắc Bộ phủ làm việc đến chiều mới về 48 Hàng Ngang. Buổi tối, Bác thường bận vì phải hội kiến làm việc với các ông Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt… Đêm đêm, Bác thức rất khuya đánh máy chữ. Chuông đồng hồ điểm 12 giờ, đèn bàn của ông Cụ mới tắt, nhưng 5 giờ sáng hôm sau đã thấy ông Cụ tập thể dục ngoài ban công”.
Sau này, bà Hoàng Thị Minh Hồ mới biết, khi tiếng đánh máy chữ vang lên trong đêm khuya ấy chính là lúc Bác Hồ thảo bản hùng văn vô giá - Bản Tuyên ngôn lịch sử khai sinh ra nước Việt Nam.
Kể về chiếc áo Bác mặc trong Lễ Quốc Khánh, vợ của nhà tư sản Trịnh Văn Bô cho biết, thời gian này Hà Nội đang chuẩn bị cờ, hoa và cả vũ khí cho ngày trọng đại sắp tới. Vào khoảng những ngày 26, 27/8, tức là khi đã ấn định Lễ Tuyên ngôn vào 2/9/1945, anh em cán bộ mới sực nhớ ra cần phải trang bị cho mỗi người một bộ quần áo thật tươm tất để mặc khi ra mắt trên lễ đài, đặc biệt là Hồ Chủ tịch. Đa số anh em từ chiến khu trở về và cả Bác cũng đều mặc những đồ đã cũ sờn hoặc chắp vá.
“Lúc bấy giờ trong tủ nhà chúng tôi có rất nhiều vải (ông bà Bô là nhà buôn vải), tôi lấy ra mấy tấm vải kaki để may cho anh em. Trong tủ có vài chục bộ quần áo khá sang trọng may sẵn mà ông Bô chưa dùng nên tôi lấy ra cho các anh mặc tạm. Ông Phạm Văn Đồng, ông Võ Nguyên Giáp… ai mặc vừa bộ nào thì dùng bộ nấy. Nhưng tầm người như Bác thì không bộ nào hợp”.
Bộ quần áo kaki Bác mặc trong ngày 2/9/1945 hiện được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia.
Gần sát ngày lễ, ông bà Trịnh Văn Bô đã chọn riêng loại vải kaki cốt lê của Anh và ông Vũ Đình Huỳnh, nguyên là thư ký lễ tân mang đến xin ý kiến Bác. Bác nói: “Tôi mặc xuềnh xoàng thôi. Không len, dạ đắt tiền làm gì, cốt tươm tất giản dị, không phải cà vạt cổ cồn là tốt”.
Lúc đó, ông Vũ Đình Huỳnh chợt nhớ tới một bức ảnh của Xtalin nên ướm thử với Bác may theo kiểu áo đó, không có cà vạt mà oai vệ. Bác mỉm cười nói: “Nhưng mình có phải là Xtalin đâu”.
Cuối cùng ông Vũ Đình Huỳnh mời ông Phú Thịnh, chủ hiệu may có tiếng ở phố Hàng Quạt tới và trình bày: “Tôi có người nhà là cụ lý ở quê ra thăm Thủ đô, tôi muốn cắt vài bộ đồ cho cụ, nhờ anh cắt may kiểu áo bốn túi, mặc kín cổ khi có việc quan trọng, lúc thường nhật thì mở khuy áo thoải mái, đi giày, đi dép đều hợp với cụ lý nhà tôi”. Ông Phú Thịnh ngẫm nghĩ một lúc dè dặt nói: “Tôi đã mường tượng ra kiểu áo ấy rồi. Chỉ cần tính toán cái ve áo nhọn hay tù?”. Ông Phú Thịnh ngắm nghía tấm ảnh Xtalin rồi nói: “Kiểu tướng soái này oách lắm nhưng không hợp với các cụ người nhà mình. Thôi được tôi sẽ lo liệu để có bộ áo hợp ý với cụ lý”.
2 hôm sau, ông Phú Thịnh đem 2 bộ quần áo đến. Bác ướm thử, ngắm kỹ cổ áo và mỉm cười: “Được, thế này là hợp với mình”.
Hẳn là chỉ vài ngày sau đó, ông chủ hiệu may Phú Thịnh đã rất ngạc nhiên và vinh dự khi biết “cụ lý” mà mình may quần áo cho lại chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.